Be a teacher

There were once very strange teachers. In them, career, personality and temperament were intertwined and indistinguishable. Their career haunted them and their lives were like the embodiment of their career. In other words, Buddha - Dharma - Sangha were all united in one image: the teacher. I have learned from such teachers.

Every time I read Lao Tzu and Zhuang Zi, in my mind, those sages do not appear through Chinese paintings and statues, but the image of Professor Tran Dinh Huou appears, with a high forehead, flying silver hair, relaxed arm movements, and hearty laughter when finishing an ideological postulate. And his life is like a giant crane soaring through space. When I wake up, I do not know if Zhuang Zi has become the teacher or the teacher has become Zhuang Zi.

Professor Vo Quang Nhon's teaching hours were different. He seemed to have walked straight down from the communal house, as if he had just dropped his backpack, thrown away his axe, and entered the lecture hall. His voice was as if he had just come down from the village house, smelling the smoke and hearing the grass growing after the rain. His laughter was sometimes innocent, sometimes shy. He taught us the great epics of the Central Highlands. Everyone thought he was an Ede, but few people knew that he was a genuine Kinh, who had come to Cambodia to speak French like the wind, translating for a group of experts for three or four months. When he returned to Vietnam, he was silent.

There are many other teachers like that, but let’s not mention them here, because talking nonsense, the teachers are still healthy. I want to tell a little about Professor Bui Duy Tan, a teacher like that to many of us. He has just passed away.

We entered university after the Paris Agreement of 1973 was signed. The school had been evacuated to Me Tri, Hanoi. Mr. Bui Duy Tan lived alone in the attic on the third and a half floor. His property was a spoon to eat rice from the kitchen. Because he ate rice together, he walked diagonally across the yard in brown pants. I stood at the base of a tree and muttered: "Mr. Lunar calendar!". Peel. A senior student knocked a bowl of B52 on my head: "You fool! That's Mr. Nguyen Trai!". And so I loved and respected him. From that moment on, I had the chance to study with him at Nguyen Trai.

Học được cái gì? Tôi lên gác xép hỏi thầy cái câu If you don't want to be a petty person, you will have to work hard.in Nguyen Trai's Nom poetry that I didn't understand a thing about. The teacher explained, I listened for a while and then accused Mr. Uc Trai of feudalism. The teacher raised his glasses: "What a reason!". The teacher picked up a spoon and stuck it in a line of poetry and read: "Prick your ears and listen.Reading books is to understand the meaning of books.. Nguyen Trai taught that. The meaning here is not only the meaning of words. It is also the morality people live in life. Are you broken yet? If you want to be understood, then follow it and live a good life. Go home and read books, you city people!". So the teacher lent him the book.Confucius posterby Phan Boi Chau. The people in the room were very impressed when they saw that I had borrowed all the teacher's valuable books and praised me for my flattery. So I readConfucius poster.

Năm 1976 tôi làm thư mục Nguyễn Trãi cho khoá luận. Có hôm đi bộ từ thư viện Quốc gia về kí túc xá vì không có 5 xu tàu điện, bị chúng nó ăn mất cơm tủi thân ngồi khóc. Thầy biết chuyện gọi lên cho đồng hai để hoàn thành công việc. Lúc này cũng đã thân tình, thầy dạy rằng, sách nhân gian sót lại toàn điều hay, đọc sách trước hết là học lấy điều hay mà sống đã, nghiên cứu cái gì thì nghiên cứu sau.

À ra thế. Văn chương một thời thì trước hết là cái đạo lí của văn chương. Xưa cũ chăng hay vĩnh hằng là như vậy. Nhưng rõ ràng sống bên những người văn chương là đạo lí nhiều khi an tâm hơn sống bên những người văn chương chỉ là nghệ-thuật-ngôn-từ. Các thầy cô tôi thường là vậy.

Sau này có cơ may làm việc cùng thầy, tôi càng học dần từ bài vỡ lòng này đến bài vỡ lòng khác khi thầy già đi và trò cũng già theo.

Năm 2000, in xong cuốn sách về Phùng Khắc Khoan, thầy rủ tôi và mấy sinh viên về Phùng Xá thắp hương cho nhà thờ. Thấy thầy đặt lên đĩa 500.000đ để cúng, tôi thoáng giật mình. Một số tiền như vậy lúc đó nhà tôi tiêu một tháng. Lên xe, tôi hỏi sao thầy cúng nhiều vậy, thầy nói: Tôi lập nghiệp từ Phùng Khắc Khoan, lúc đó là năm 60, tôi đã biết gì đâu, bao nhiêu chữ nôm cụ Đinh Gia Khánh đọc cho cả, cụ đọc tôi chép chả kịp, thế mà gần đây tôi nghe có người phát biểu cụ Khánh không biết Hán Nôm thì tôi cũng lạ, sao lại vậy nhỉ?

Lần khác, tôi theo thầy đi Hiệp Hoà nơi sơ tán thủa xưa của Khoa. Tôi thấy các thầy ngồi bàn nhau góp tiền mua trâu cho cháu một bà nhà chủ đã mất mà tôi nghĩ mình còn phải học các thầy nhiều lắm.

Lại chuyện gần đây, một đoàn cán bộ xã đủ thành phần và quà cáp đánh đường từ Đại Từ, Thái Nguyên xuống Trường tôi xin chứng nhận những gia đình đã từng cho cán bộ ở trong những năm sơ tán để tỉnh tặng giấy khen. Đại diện Ban Giám hiệu không dám kí vì lớp sau như chúng tôi chả ai sơ tán ở đó cả. Họ đề nghị cán bộ xã đi tìm một số người đã về hưu để chứng thực. Cũng gay, trên rừng xuống Hà Nội mà tìm người trước đây dân nuôi thì quá khó. Ai mất ai còn giữa phố phường nhộn nhạo này. Giữa trưa tôi dẫn họ đi sang gặp thầy Nguyễn Kim Đính trước. Thầy kêu lên, trời, tôi kí hết, tôi kí tất, không trả nghĩa được thì thôi lại còn bắt các anh đi cả trưa như thế này. Sang nhà thầy Bùi Duy Tân, thầy đang lên cơn đau họng không trò chuyện được (khi đó thầy chưa biết mình là ung thư) thầy vừa kí vừa khóc. Tôi nói, cẩn thận vẫn hơn thầy ạ. Thầy khoát tay nói khào khào: "Chả nhẽ không ai tin ai nữa à, đến thế chăng!".

Các thầy tôi là như vậy. Văn chương đối với họ trước hết phải là đạo lí làm người, con người con dân của đất nước.

Nghe tin thầy đột ngoạ, tôi và TS. Nguyễn Kim Sơn ra thăm, đó là hôm thầy tỉnh lại và nói được nhiều. Thầy tâm sự: "Đời tôi nhiều dằn vặt lắm, nhất là chuyện trong nhà khi tôi lớn lên... Tôi lại ở trường lâu, chứng kiến nhiều. Gần đây, có người ném tờ rơi vào sân bảo tôi viết điều này điều nọ... nhưng tôi nghĩ đất nước cũng như một con người, có lúc này lúc khác. Nên lấy cái đại cục mà soi xét, đừng vì cái tiểu tiết mà hờn nhau. Các anh còn làm việc, lấy cái sự nghiệp chung làm chính. Tôi lúc đầu không được là con nhà thi thư như người khác. Đời tôi chỉ có một kinh nghiệm lấy cần cù bù khả năng. Các anh nghe thủng thì nghe...".

Không ngờ đó là lời dặn cuối của thầy tôi.

• Nguyen Hung Vi